جایگاه ادبیات تخیلی (فانتاستیک) در ادبیات معاصر روسیه
جایگاه ادبیات تخیلی:در این مقاله یکی از انواع ادبی یعنی فانتاستیک، که اخیراً در ادبیات معاصر روسیه رواج چشم گیری پیدا کرده است، مورد بررسی قرار می گیرد.
داستان مورد بحث ما پدر من آنتی بیوتیک است،
از آثار برجسته این نوع ادبی است که بر اساس شرایط بحرانی و حوادث ناهنجار دنیای کنونی و تأثیر آن بر زندگی انسان ها، نگاشته شده است. در ادامه با معرفی سرگئی واسیلیویچ لوکیانینکو از نویسندگان پیش رو فانتاست در ادبیات نوین روسیه، به بررسی آثار وی و انگیزه های روی آوری نویسنده به این سبک ادبی می پردازیم.
بررسی آثار
لوکیانینکو نویسنده ای که با مهارت شگفت انگیزی زندگی را در گذشته، حال و آینده به کمک علم و تخیل ترسیم می کند، داستان مورد بحث را در سال ۱۹۹۲ به رشته تحریر درآورد. از نظر او برای انسان امروزی دشوار است که به شیوه نوین زندگی، شمار کثیر اطلاعات، ازدیاد برخوردها و روش جدید معاشرت ها عادت کند.
او معتقد است
روان انسان که آمادگی چنین حمله ای را نداشته است، گاهی اوقات ترجیح می دهد دنیای واقعی را فدا کند و در دنیای ساخته ذهن خود غرق شود. نویسنده در این داستان تلاش دارد نشان دهد که قربانیان اصلی ناهنجاری ها و جنگ طلبی های بزرگ ترها در دنیای کنونی، یعنی دنیای به اصطلاح متمدن، کودکان اند.
در این مقاله(جایگاه ادبیات تخیلی) هم چنین سعی شده است،
با بررسی داستان پدر من آنتی بیوتیک است به عنوان یکی از آثار فانتاستیک عصر حاضر روسیه، تا حدودی زمینه برای آشنایی بیشتر خوانندگان ایرانی با ادبیات معاصر روسیه، مخصوصاً نوع ادبی فانتاستیک فراهم گردد.انتشارات ستاره جاوید
فروشگاه اینترنتی کتاب ستاره جاوید
بیشتر بدانید
در هر حال ژانر علمی تخیلی
که ردپای آن را می‌توان حتی در ادبیات قرون وسطی هم پیدا کرد، از خیلی وقت پیش‌ها که بشر در پی دست یافتن به فضاهای فراتر از زندگی زمین و محصور خودش بود، از سلول‌های خاکستری مغز نویسندگان متعددی روی کاغذهای سفید راه پیدا کرده بود تا ذهن خوانندگان خود را قلقلک بدهد و از چارچوب‌های موجود فراتر ببرد.
این ژانر اما با انقلاب صنعتی و اختراع فناوری‌های جدید به سرعت رشد کرد و در جنگ جهانی اول با پرواز همان هواپیماهای ابتدایی، ذهن‌های خلاقی بودند که می‌توانستند این ماجرا را به پرواز یوفوها و حمله موجوداتی از کهکشان‌های دیگر هم تعمیم بدهند.
با شکل گرفتن سینما
با شکل گرفتن سینما و راه‌یافتن این ژانر بر پرده سینما، دایره مخاطبان آن وسیع‌تر هم شد و نویسندگان این ژانر جای بیشتری برای ارائه تصورات شگفت‌انگیزشان پیدا کردند و تقسیم‌بندی‌هایی هم در انواع آن به وجود آمد. هرچند این تقسیم‌بندی‌ها گاه خیلی پیچیده می‌شوند اما یکی از آنها بسیار اساسی است که جدا کردن ژانر علمی تخیلی و ادبیات فانتزی از یکدیگر است.
در حقیقت
در حقیقت بر مبنای یک تعریف که در نظر بسیاری پذیرفته شده هم هست ژانر علمی تخیلی، ژانری است که علم در آن نقش اساسی دارد؛ این علم هرچند خیالی است و ممکن است در عالم واقع هنوز به وقوع نپیوسته باشد، اما دلیلی ندارد که فردا محقق نشود. برای همین هم آثار ژول ورن در این دسته جای می‌گیرند و آثار آرتور سی کلارک از مهم‌ترین آثار این سبک شمرده می‌شوند.
او زمانی جای گرفتن ماهواره‌ها در مدار زمین را پیش‌بینی کرد
که خیلی‌ها در خواب همچنین تصوری نداشتند. واژه ربوتیک و مفهوم امنیت ربوت‌ها هم از ذهن خلاق آیزاک آسیموف تراوش کرد و ظرف چند دهه به مفهومی پذیرفته شده و جهانی تبدیل شد. همین موجب شده تا برخی بگویند اصلا ژانر علمی تخیلی از چنان جایگاهی برخوردار است که می‌تواند خلاقیت علم را بیشتر کند و افق‌های جدیدی در برابر دانشمندان قرار بدهد.
از سوی دیگر
ادبیات تخیلی هم هرچند بر مبنای خیال شکل می‌گیرند و در آن همه جور اتفاقات ناممکن ممکن می‌شود، اما همه چیز در دنیای جادو و فانتزی شکل می‌گیرد. برای همین تالکین به بزرگ‌ترین نویسنده این ژانر تبدیل می‌شود و داستان عظیم «هابیت‌ها»ی او یا «ارباب حلقه‌ها» که در آن یک عالم موجودات عجیب و غریب وجود دارند و اتفاقات شگفت‌انگیز هم رخ می‌دهد، هرچند کاملا فانتزی است؛ اما علمی تخیلی نیست.
ژانر علمی تخیلی در ایران
در یکی دو سال گذشته تلاش‌هایی در کشور ما صورت گرفته تا به این ژانر پر و بال بیشتری داده شود و نویسندگان و ناشران به صورت جدی‌تری به آن بپردازند. برپایی جشنواره آثار علمی تخیلی در تبریز در سال گذشته و برپایی دومین دوره مسابقه داستان‌نویسی علمی تخیلی ژنتیک و بیوتکنولوژی به زبان فارسی که سال پیش در حاشیه دهمین کنگره ژنتیک ایران برگزار شد، ازجمله این تلاش‌هاست.
البته تجربه ترجمه و چاپ آثار علمی تخیلی به دهه ۳۰ باز می‌گردد
که «کارخانه مطلق‌سازی» کارل چاپک و «میکرومگاس» اثر ولتر ترجمه و منتشر شد. بهرام صادقی هم در «ملکوت» تا حدودی از این ژانر بهره گرفته است. در سال‌های اخیر هم با ترجمه و انتشار آثاری از آیزاک آسیموف و ری بردبری، آثار بیشتری برای علاقه‌مندان این ژانر در بازار نشر ایران یافت می‌شود. «ایرج فاضل» هم از جمله نویسندگان علمی تخیلی معاصر ایران است که ۳ کتاب «انسان‌ها و ابر برج‌ها»، «پیامی از فراسوی زمین» و«فرشته نگهبان» را منتشر کرده است.
مسابقه داستان‌نویسی فانتزی
از سال ۸۴ با برپایی مسابقه داستان‌نویسی فانتزی و علمی تخیلی به زبان فارسی شروع شد و دوره سوم آن هم در ۲۸ مرداد ۸۷ در سرای اهل قلم برگزار شد. در این دوره علاوه بر اهدای جوایز مترجم برتر و ناشر برتر ادبیات علمی تخیلی و فانتزی، جایزه «مروج برتر» هم به منابع ارائه‌کننده اطلاعات علمی در این زمینه تعلق گرفت.
انجمن فیزیک ایران نیز با همکاری کارگاه ادبیات توسعه، از سال ۸۲ جایزه بهترین داستان کوتاه علمی تخیلی فیزیک را اهدا می‌کند. این جایزه هر سال به داستان‌های کوتاه علمی تخیلی که درباره فیزیک باشند، تعلق می‌گیرد.